ΒΙΒΛΙΟ: ΄΄Με Ψυχή και Πόδια Βαριά΄΄-Προδημοσίευση

Η συγγραφή του βιβλίου είναι σε εξέλιξη, με στόχο να ολοκληρωθεί στο τέλος της άνοιξης.
Περιλαμβάνει προσωπικά ημερολόγια, ηχογραφημένες μαρτυρίες και επιλεγμένη αλληλογραφία, προσώπων που έζησαν, έδρασαν και επέδρασαν στα γεγονότα, από τον μεσοπόλεμο εως και το 1974.
Είναι ένα μικρό τμήμα του υλικού που μου εμπιστεύθηκε, η αείμνηστη Χρυσιήδα Καλλάρη, προκειμένου  να το δημοσιοποιήσω.

Στις σελίδες αυτών των ντοκουμέντων-μαρτυριών ΄΄συνάντησα΄΄ γνωστούς και άγνωστους έλληνες που δραστηριοποιήθηκαν και αφιέρωσαν τη ζωή τους στην ανάγκη:  η Ελλάδα να συγκροτηθεί σε ένα σοβαρό δημοκρατικό κράτος με συνέχεια και σεβασμό στη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Το υλικό το συνθέτουν: αφίσσες από την εποχή της αντίστασης, φιλοτεχνημένες από τη Βάσω Κατράκη, τον Τάσσο και πολλούς άλλους, ιδιόχειρα σημειώματα και καρτούλες του Βασίλη Ρώτα από τις εξορίες, λογοκριμένα δελτάρια από τις φυλακές, αποφάσεις στρατιωτικών δικαστηρίων για καταδίκες σε θάνατο, προφορικές μαρτυρίες για τη συμμετοχή των Ελλήνων στις εκδηλώσεις κατά των Γερμανών και φυσικά ημερολόγια γραμμένα σε πραγματικό χρόνο, μέσα από τα κελιά των φυλακών Αβέρωφ και τους τόπους εξορίας.

Η Χρυσιήδα Καλλάρη από το 1983 μέχρι και την ημέρα που έφυγε από τη ζωή, ηχογράφησε και διέσωσε τις μαρτυρίες συναγωνιστών της όπως της Ολυμπίας Παπαδούκα, της Αριάδνης Χριστοπούλου, της Ντίνας Κατοπόδη (Τζαβέλαινας) και πολλών άλλων.

Η ίδια, επηρεασμένη από τον Δημήτρη Γλυνό και τον πνευματικό κόσμο που  από την εποχή του μεσοπολέμου διεκδικούσε την αναβάθμιση των δικαιωμάτων του κάθε έλληνα, εντάχθηκε στην αριστερά και ήταν από τα πρώτα μέλη του ΕΑΜ Καλλιτεχνών.

Έδρασε την εποχή της κατοχής, συνελλήφθει και καταδικάστηκε δις εις θάνατο, την περίοδο του εμφυλίου πολέμου. 

Ήταν η μία από τις τέσσερις γυναίκες που υπέγραψαν και έβγαλαν με άθλο, από τις φυλακές Αβέρωφ, το υπόμνημα προς τον ΟΗΕ το 1952 και περιέγραφαν τις συνθήκες κράτησης τα βασανιστηρία και ζητούσαν να σταματήσουν οι πολιτικές εκτελέσεις.

Σήμερα προδημοσιεύω ένα μικρό απόσπασμα από το δικό της ημερολόγιο όπου περιγράφει τα όσα έζησε με την έναρξη των Δεκεμβριανών.
Εκείνη την εποχή ζούσε στην πολυκατοικία επί της οδού Χαριλάου Τρικούπη 51 στα Εξάρχεια, μαζί με τον σύντροφό της, γνωστό μεταφραστή και φίλο του Βάρναλη, Αντώνη Στρατηγόπουλου
.

Η Πολυκατοικία στη Χ. Τρικούπη 51 όπως είναι σήμερα

Τραυματίστηκε και τον έχασε κατά την υποχώρηση του ΕΑΜ. Δεν ξανασυναντήθηκαν ποτέ

Τα παιχνίδια της μοίρας θέλησαν , το Γενάρη του 1945 να επιστρέψει στην ίδια πολυκατοικία και εκεί να γνωρίσει μετά από χρόνια τον επόμενο και μόνιμο συντροφό της, τον  Σίμο Κατσίνη, επίσης αγωνιστή του ΕΑΜ, που κρυβόταν στο κλιμακοστάσιο.
.
Ο τίτλος που έδωσα στο βιβλίο ΄΄Με Ψυχή και Πόδια Βαριά΄΄είναι μια δική της φράση με την οποία περιγράφει τα συναιθήματα που ένιωθε ότιαν πήρε τον δρόμο της επιστροφής προς την Αθήνα,
μόνη, κουρασμένη, τραυματισμένη και αβέβαιη για την υπόλοιπη  ζωή της.

Η φωτογραφία που διάλεξα για εξώφυλλο, απεικονίζει τη Χ.Καλλάρη το 1926, στο δωμάτιο της στο Ψυχικό, όταν ήταν ακόμη  μαθήτρια, στο Αρσάκειο
Η πολυκατοικία έχει ανακαινισθεί αλλά όπως διαπίστωσα όταν την επισκέφθηκα, διατηρεί όλους τους χώρους, όπως περιγράφονται στο ημερολόγιο.
Σήμερα φιλοξενεί το ΄΄Συμβουλευτικό Κέντρο Γυναικών-Πολύκεντρο.΄΄
                                                                                                                           Νατάσα Μποζίνη

Απόσπασμα από το βιβλίο: ΄΄Με Ψυχή και Πόδια Βαριά΄΄

ΓΡΑΦΕΙ Η ΧΡΥΣΙΗΔΑ ΚΑΛΛΑΡΗ

" Δεκέμβρης του 1944

Κατοικούσαμε Χαριλάου Τρικούπη 51 στην Αθήνα

Το σπίτι είχε γίνει στόχος γιατί κατοικούσαν Κομμουνιστές και ακόμα είχε έρθει ένα τμήμα από Ελασίτες της Πελοποννήσου. Μείνανε δυο τρεις μέρες. Κατασκηνώσανε ας πούμε στο Κλιμακοστάσιο. Τους λέγαμε να έρθουν στα διαμερίσματα, αδύνατον.

Η αιτία ήταν οι ψείρες!

Ευγενικά παλικάρια. Φοβόνταν μη μας γεμίσουν.

Χ.Καλλαρη και Α. Στρατηγόπουλος. Αθήνα 1944

Οι σφαίρες πέφτανε στο σπίτι από παντού. Από το χημείο, από δύο απέναντι σπίτια, από τα πίσω σπίτια και περνούσαν τα παράθυρα. Μια μέρα είχα τη  φουφού, έξω από την κουζίνα  στη σκάλα της υπηρεσίας, στο πίσω μέρος του σπιτιού προς την οδό Βαλτετσίου και προσπαθούσα να την ανάψω με χαρτιά.

Μια στιγμή αισθάνομαι ένα φφφσς πάνω από το κεφάλι μου. Ήταν μια σφαίρα που καρφώθηκε στην πόρτα που δίπλα της ήμουνα σκυμμένη στη φουφού

Μπαίνω μέσα στην κουζίνα αλλά μια άλλη  σφαίρα περνά το τζάμι της πόρτας και χτυπάει στο απέναντι  παράθυρο, πάνω από το νεροχύτη. Ήμουν τυχερή.

Από τον Λυκαβηττό πέφταν εγγλέζικοι όλμοι. Δυο πέσαν στα πλυσταριά στη  ταράτσα, τα καταστρέψανε τελείως όπως και ένα διαμερισματάκι που ήταν εκεί, στη συνέχεια  πέρασαν στον από κάτω 3^ο όροφο και κατέστρεψαν δυο δωμάτια από  σπίτι του Θ του Τραπεζικού. που ήταν στον 3ο όροφο. Σταμάτησαν εκεί.

Οι κάτοικοι της πολυκατοικίας φοβηθήκαμε και αποφασίστηκε  να κατεβούμε στο υπόγειο που κατά κάποιο τρόπο προσφερότανε σαν καταφύγιο. Βρισκόταν κάτω από την επιφάνεια του δρόμου, δεν είχε παράθυρα και φωτιζότανε με ηλεκτρικό. 

Ντίνα Κατωπόδι(Τζαβέλαινα)

Εκεί ήταν μια μεγάλη αίθουσα και μικρές αποθήκες. Στην αίθουσα μπήκαν περί 22 κρεβάτια όλων των ενοίκων,, ίσως και περισσότερα γιατί είχε έρθει μια οικογένεια, με μικρά παιδιά από την Πάτρα και κάποιος τη φιλοξενούσε. Αυτή η οικογένεια έτρεμε γιατί είχε δοκιμάσει βομβαρδισμούς . Όλοι βρισκόμασταν σε μεγάλη ανησυχία που την αύξανε η τρομοκρατημένη οικογένεια της Πάτρας.

Εκτός από 3 οικογένειες οι άλλες ήταν δεξιές ή μη εκδηλωμένες

Εκεί έμεναν ο εισαγγελέας Κ  και ο Θ. Φ τραπεζικός

Αργότερα διαδόθηκε ότι κάποιοι από την πολυκατοικία μας είχαν καταδώσει στην ασφάλεια, δεν ξέρω αν ευσταθεί.

Εκεί  κάτω όμως είχαμε σύμπνοια και εμείς προσπαθούσαμε  να τους κρατάμε το ηθικό με αστεία.

Κυρίως ο ανεξάντλητος Α (Αντώνης Στρατηγόπουλος) που δεν έπαβε  να εφευρίσκει θέματα παρότι ήταν άρρωστος από το στομάχι του. Μερικές φορές γελούσαν τόσο που περίμεναν τη νύχτα σαν ώρα ψυχαγωγίας

1945-ΓΕΝΑΡΗΣ

Ο Δεκέμβρης ήταν στο τέλος του. Πέρασε η πρωτοχρονιά. Είχε αρχίσει η έξοδος του ΕΑΜ από την Αθήνα  πρέπει να ήταν αρχές Γενάρη 2 ή 3

Ένα βράδυ  ήρθε στο καταφύγιο ένας ελασίτης βαθμοφόρος με τα φυσεκλίκια του. Ο κόσμος πάγωσε, τρομοκρατήθηκε. Ο Αν σκύβει  κοντά μου και μου λέει :Ο Ιππόλυτος, τι θέλει εδώ;

Κατεβαίνει από το κρεβάτι και πλησιάζει την πόρτα του υπογείου που στεκότανε ο Ιππόλυτος και κοίταζε μέσα ερευνητικά. , προφανώς για να ανακαλύψει τον Αντώνη.  Μιλήσανε σιγά στα γρήγορα και έφυγε.

Είπε στον Α εμπιστευτικά:

-Αύριο το βράδυ θα έρθω να σας πάρω γιατί θα γίνει pogrom

Ο Ιππ ήταν νόθος αδελφός του Α που όμως δεν είχαν ποτέ καμία σχέση, ούτε τον υποληπτόταν σα χαρακτήρα, πως έγινε ελασίτης και βαθμοφόρος;

Αυτά είναι τα θαύματα της ιδεολογίας.

Τον υπακούσαμε όμως, παρ΄όλο που ο Αντώνης ήταν χάλια από το έλκος στο στομάχι. Το διέβλεπε Ο Αντ. με την οξύνοια του για την αναχώρηση μας γιατί η υπόθεσης ήταν χαμένη και δεν είχαμε που να κρυφτούμε. Θα μας έπιαναν.

Το είπαμε στους Μασούρους (δυο νέοι 25 έως 30 ετών) 3 ήρθαν μαζί μας.

Το επόμενο βράδυ τη νύχτα ξεκινάμε να πάμε στην οδό Βαταντζή. Ήταν μαζεμένος κόσμος σ΄ένα σπίτι Εκεί μείναμε και την επόμενη ημέρα. Μας δώσανε κονσέρβα κρέας και λίγη γαλέτα.

ΣΕΛΙΔΑ ΑΠΟ ΤΟ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΤΗΣ Χ. ΚΑΛΛΑΡΗ

Όλο τον Δεκέμβρη τον είχαμε περάσει με πείνα. Πραγματική, βασική και μόνη τροφή ήταν τα ρεβίθια, μουλιασμένα με νερό, άβραστα ριγμένα σε ένα μεγάλο καζάνι, της μπουγάδας, 
τοποθετημένο  στη βάση της σκάλας υπηρεσίας. (φως, ηλεκτρικό ούτε ξύλα υπήρχαν) Αυτά τα ρεβίθια τα είχε από το χωριό του ο ιδιοκτήτης, του σπιτιού και τα διέθετε στους ενοίκους που κάθε μέρα κατέβαιναν και έπαιρναν το μερίδιο τους.

Στις αρχές γινόντουσαν κάτι διανομές.
 Έπειτα σταμάτησαν

Ηλεκτρικό δεν υπήρχε, ο φούρνος  στην περιοχή ήταν κλειστός,

άλλωστε κανείς δε τολμούσε να ξεμυτίσει γιατί αμέσως τον πυροβολούσαν.

Αξίζει να αναφέρω ότι στο διαμέρισμα του Κ  του εισαγγελέα  υπήρχαν διάφορα τρόφιμα, δυσεύρετα  Γάλα ,ζάχαρη, τυριά, λάδι, ρύζι, ζυμαρικά

Ανάμεσα στους ενοίκους υπήρχαν μικρά παιδιά που κινδύνευαν από υποσιτισμό .

Τότε έγινε μια επιτροπή και πήγε στον εισαγγελέα να του ζητήσει να δώσει τρόφιμα

Στην αρχή διαμαρτυρήθηκε  ότι δεν είχε. Του είπαν τότε ότι με λύπη τους θα αναγκαστούν να μεταχειριστούν βία Τότε συμφώνησε να δώσει για τα μικρά.

Το πρωί στο σπίτι της οδού Βατατζή, είδαμε στο περιβολάκι μια λεμονιά. Είχε ακόμη μερικά λεμόνια και κόβω δυο και τα τρώγω ολόκληρα. Ποτέ δε θα ξεχάσω με τη λαχτάρα τα δέχτηκε ο οργανισμός μου.

Το βράδυ ξεκινήσαμε φάλαγγα. Φτάσαμε στην πλατεία Κυψέλης. Εδώ υπήρχε επιμελητεία του ΕΑΜ που τακτοποιούσε ποιοι θα φύγουν, πότε και πως, από αυτούς που ερχόντουσαν από το κέντρο

Εμείς οι τέσσερις , τον Ιππόλυτο δεν τον είδαμε πια. (το βράδυ στο σπίτι της οδού Βαταντζή μου έδωσε ένα πιστόλι με φιλντισένια λαβή, λέγοντας μου χαριτολογώντας : 

-Μόνο αυτό το κομψό όπλο μπορείς εσύ να κρατάς. 

Φυσικά ποτέ δε το χρησιμοποίησα Κοιμηθήκαμε σε ένα σπίτι στην Κυψέλη, μοναχικό δωμάτιο οι δυο μας. Ήταν η τελευταία φορά που κοιμόμασταν μαζί και κάναμε έρωτα.

Την επομένη το πρωί, μερικούς από εμάς, που είχαμε αρρώστους μας τοποθέτησαν  σε ένα στρατιωτικό καμιόνι με κουκούλα που μέσα υπήρχαν μερικά κιβώτια. Καθίσαμε ανακούρκουδα, ξεκινάμε, ο δρόμος ( δεν ήξερα το όνομα του) ήταν πολύ κατηφορικός, έβγαινε στην οδό Πατησίων

Το αυτοκίνητο προχωρούσε με ταχύτητα και πήγαινε μια προς το δεξί πεζοδρόμιο μια προς το  αριστερό και εμείς μαζί με τα κασόνια πηγαινοερχόμασταν. Σε μια στιγμή ακούνε οι μπροστινοί να λέει ο σοφέρ

- ΄΄ Δεν έχω φρένα και έχουμε και τα πυρομαχικά

Φόβος στο πλήρωμα. Οι πιο ψύχραιμοι κρατήσαμε με ηρεμία εκείνους που ήθελαν να πηδήσουν. Είμαστε τυχεροί είχαμε φτάσει στην οδό Πατησίων και με επιδέξιο χειρισμό του σοφέρ ανέβηκε στο αριστερό πεζοδρόμιο. Βλέπουμε τους άλλους σε φάλαγγα που κατέβαιναν πεζοί . Ενωνόμαστε μαζί τους και προχωρούμε Πόσοι είμαστε δεν μπορώ να πω 200,300; Ίσως γιατί στο δρόμο ενώνονται και άλλοι Βαδίζαμε ώρες. Περάσαμε την Πατησίων, τη Φιλαδέλφεια, Λιόσα 

Κατά το μεσημέρι σε ακατοίκητα μέρος ακούμε βόμβο αεροπλάνων.

Τότε μας δίνουν πρόσταγμα ΄΄κατ άντρα΄΄

Τρέχουμε στις άκρες του χωματόδρομου και  ένας ένας πέφτουμε στον όχθο για να προφυλαχθούμε

Ένα αεροπλάνο εγγλέζικο πολυβολεί. 

Αυτό επαναλήφθηκε δυο-τρεις φορές κατά την πορεία.

Δεν ξέρω αν σκοτώθηκε κανείς. Ήταν τόσο μεγάλη η φάλαγγα, τόση κούραση, που δεν ήξερες τι γινόταν μπρος ή πίσω σου. Ο σώζων εαυτό σωθήτο

Δυο τρεις φορές ρώτησα αλλά κανείς δεν ήξερε

Οι στάσεις τώρα ήταν πιο συχνές, στάσεις από 5-10 λεπτά.

Σε κάποια στάση σκεφθήκαμε να απαλλαγούμε από περιττά βάρη και ψάξαμε στους σάκους μας. Ο Α και εγώ είχαμε τους εκδρομικούς σάκους με όλα τα εξαρτήματα για εκδρομή.

Και αποφασίσαμε να πετάξουμε μερικές φόρμες φαγητού από αλουμίνιο!

Απαλλαχθήκαμε από βάρος μερικών δραμιών!

Μαζί μας είχαμε  και ένα σακούλι με 3 ή 4 οκάδες αλεύρι που το φυλάγαμε να το ανταλλάξουμε με φαγητό.

Προχωρούσαμε αμίλητοι κοντά οι τέσσερις  μας . Ευτυχώς φορούσαμε χοντρά παπούτσια και μαζί μας είχαμε και τις αρβύλες μας. Έπειτα από πολλές ώρες πορείας τις θυμήθηκα και τις φορέσαμε Τα παπούτσια μου είχαν πέντε πόντους τακούνι (αυτή η λεπτομέρεια ήταν μοιραία)

Τα μέρη που περάσαμε (Πατήσια Φιλαδέλφεια,Λιοσα Σκούρζα Κακοσάλεσι (Αυλώνα με πορεία προς τη Θήβα)

Το βράδυ κατάκοποι έπρεπε να κοιμηθούμε ή μάλλον να περάσουμε τη νύχτα στο χωριό που συναντήσαμε. Εκεί μας στρίμωξαν κυριολεκτικά άλλους στο σχολείο άλλους στο καφενείο και στην εκκλησία. Καθίσαμε κατάχαμα, κολλημένοι ο ένας στον άλλον. 
Κάποια κονσέρβα φάγαμε. Το ηθικό 
μας ήταν ακμαίο αλλά που πηγαίναμε ως πότε  θα φτάναμε;

Χ.Καλλάρη,Ν.Μποζίνη Βύρωνας-Αθήνα 2001

Το κακό ήταν πως εμείς οι τέσσερις  δεν ήμασταν με τη δική μας οργάνωση.
Ο Ιππόλυτος που μας ξεσήκωσε είχε εξαφανιστεί  ούτε τον είδαμε πια. Δεν μπορούσες να βρεις άκρη

Υπεύθυνο δεν μπορούσαμε να βρούμε, όταν ρωτούσαμε  εκείνον που έδινε τα προστάγματα, να πούμε  δηλαδή :

 ΄΄φεύγουμε, σταματάμε ΄΄

Σου απαντούσε:

-Δεν ξέρω έτσι είπανε.

Πάντα αόριστα. Κι έτσι ακολουθούσαμε σαν πρόβατα.

Τα μεσάνυχτα ξεκινάμε.

Έπρεπε τώρα να βαδίζουμε νύχτα για να μη γινόμαστε στόχος. Τα πόδια μου αρχίσανε να με πονάνε και περπατώ με δυσκολία. Ερχόμαστε τελευταίοι ο Α και εγώ.

Πως άντεχε αυτός ο άνθρωπος  με έλκος που μήνες τον ενοχλούσε λόγω της κακής διατροφής. Εξαντλημένος και ασυνήθιστος στο περπάτημα, γιατί τρια χρόνια ήταν κρυμμένος και δεν είχε έκανε βήμα.''